[ Pobierz całość w formacie PDF ]

nie żołądka i wyrywanie zębów; grobowiec jego
i poświęcony mu gaj pokazują w Arkadii nieda-
leko od rzeki Lusius. Najdawniejszym z Apolli-
nów jest ten, o którym nieco wyżej mówiłem, że
jest synem Wulkana i że sprawuje pieczę nad Ate-
nami. Drugi jest synem Korybasa i urodził się na
Krecie; jak mówią, miał on o tę wyspę walczyć
z samym Jowiszem. Trzeci, urodzony z trzeciego
Jowisza i Latony, miał z okolic hiperborejskich przy-
wędrować do Delf. Czwarty jest znany w Arkadii,
gdzie nazywają go Nomiosem, ponieważ Arkadyjczycy
utrzymują, że od niego otrzymali swe prawa.
Podobnie mamy wiele Dian. Pierwsza jest córką
Jowisza i Prozerpiny, która miała urodzić skrzy-
dlatego Kupidyna. Więcej znana jest druga Diana,
o której słyszymy, że jest córką trzeciego Jo-
wisza i Latony. Trzecia według podania przyszła
na świat z ojca Upisa i matki Glauce. Grecy często
ją nazywają ojcowskim imieniem Upis. Znamy także
wielu Dionizosów. Pierwszy urodził się z Jowisza
i Prozerpiny. Drugi z Nila, o którym powiadają,
że zabił Nisę. Trzeci  to syn Kabirusa. Mówią
o nim, że jako król sprawował władzę nad Azją.
Na jego to cześć ustanowiono Z
więta Sabazyjskie.
Czwarty, syn Jowisza i Luny, to ten, na którego
cześć odprawia się orfickie obrzędy. Piąty, urodzony
z Nizusa i Tiony, rzekomo ustanowił Z
więto Trie-
teridów. Pierwsza Wenus, której świątynię mamy
w Elidzie, jest córką Celusa i Dies. Druga, stworzona
 199
z piany morskiej, miała z Merkurym zrodzić dru-
giego Kupidyna. Trzecia, córka Jowisza i Diony,
została żoną Wulkana, lecz  jak mówią  miała
z Marsem Anterosa. Czwarta, wydana na świat przez
Syrię i Cypra, nazywa się także Astarte i według
podania wyszła za Adonisa. Pierwszą Minerwą jest
ta, o której wyżej powiedziałem, że była matką
Apollina. Druga  to córka Nila, której Egipcja-
nie oddają cześć w Sais. O trzeciej mówiłem po-
przednio, że została spłodzona przez Jowisza.
Czwarta ma być zrodzona przez Jowisza i Koryfę,
córkę Oceanusa; Arkadyjczycy nazywają tę Minerwę
Kopia i uważają za wynalazczynię czworokonnego
wozu. Piąta, córka Pallasa, którą przedstawia się
ze skrzydełkami u nóg, miała zabić swojego ojca,
gdy usiłował odebrać jej dziewictwo. Pierwszy Ku-
pidyn był podobno synem Merkuriusza i pierwszej
Diany; drugi  synem Merkuriusza i drugiej We-
nery; trzeci, zwany także Anterosem, miał za ro-
dziców Marsa i trzecią Wenerę. Te oto i inne tego
rodzaju rzeczy zebrane zostały z dawnych podań
greckich. Sam rozumiesz, że trzeba im się przeciw-
stawić, aby nie zniszczyły religii. Lecz wasi zwolennicy
nie tylko nie zwalczają tych baśni, ale nawet je umac-
niają, tłumacząc, do czego każda z nich się odnosi.
Jednakże wróćmy już do tego, od czegośmy się
tutaj oddalili. Myślisz więc, że do zbicia tych twier-
dzeń potrzebne jest jakieś wnikliwe dowodzenie?
Zdajemy sobie sprawę, że mądrość, wierność, na-
dzieja, męstwo, cześć, zwycięstwo, pomyślność,
zgoda i inne tego rodzaju wyrazy oznaczają pewne
 200
rzeczy, a nie bogów. I albo znajdują się one
w nas samych, jak mądrość, nadzieja, wierność, mę-
stwo i zgoda, albo są dla nas pożądane, jak cześć,
pomyślność i zwycięstwo. Widzę użyteczność tych
rzeczy, widzę także wzniesione im posągi, ale że
tkwi w nich jakaś moc boska, uwierzę dopiero wtedy,
kiedy zostanę o tym przekonany. W największym
stopniu dotyczy to zwłaszcza Fortuny, której nikt nie
wyobraża sobie inaczej, jak zmienną i niestałą, co
na pewno nie jest godne bogini.
I cóż przyjemnego doprawdy znajdujecie w wy-
kładaniu tych bajek i w objaśnianiu imion? To, że
na przykład Celus został wytrzebiony przez syna,
że także Saturn został uwięziony przez syna, i inne
tegoż rodzaju opowieści tłumaczycie w taki sposób,
iż ci, którzy je wymyślili, nie tylko nie wydają się
bezrozumnymi, ale nawet robią wrażenie mędrców.
Przy objaśnianiu zaś imion męczycie się tak, że wprost
budzi to politowanie. Wywodzicie:  Imię Saturna
pochodzi od tego, że nasyca się on (saturatse) latami;
Mawors nazywa się tak dlatego, że dokonywa wiel-
kich przewrotów (magna vertit); Minerwa  ponie-
waż zmniejsza coś (minuit) albo grozi czy obiecuje
(minatur) ; Wenus  ponieważ daje się nakłonić (venit)
do wszystkiego; imię Cerery zaś wywodzi się od wy-
dawania płodów (a gerendo)". Jakże niebezpieczny to
nałóg! Albowiem wiele imion wprawi was w zakłopo-
tanie. Co poczniesz z Wejowiszem, co z Wulkanem?
A zresztą  skoro uważasz, że Neptun został tak
nazwany od pływania, a nando  nie ma takiego
imienia, którego pochodzenia nie mógłbyś wy-
 201
jaśnić na podstawie jakiejś jednej litery! Wydaje
mi się jednak, że pływasz tutaj lepiej od samego
Neptuna! Ażeby uzasadnić zmyślone bajeczki i podać
przyczyny, dla których każde z imion bogów zostało
ukształtowane tak, a nie inaczej, wielce uciążliwy
a zupełnie niepotrzebny trud podjął najpierw Zenon,
potem Kleantes, a wreszcie Chryzyp. Czyniąc to
przyznajecie przynajmniej, iż sprawa przedstawia
się całkiem odmiennie, niż mniemają ludzie; bo
pojęcia, które nazywamy bogami, oznaczają przy-
rodzone właściwości różnych rzeczy, a nie postacie
bogów. W tych urojeniach posunięto się tak daleko,
że nawet szkodliwym rzeczom nie tylko nadano
imiona, ale ustanowiono na ich cześć obrzędy reli-
gijne. Jak wiemy bowiem, na Palatynie poświęcono
kaplicę Febrze, przy świątyni Larów  Orbonie;
na wzgórzu Eskwilińskim zaś mamy ołtarz Nie-
szczęścia. Wszelkie tego rodzaju urojenia winny być
usunięte z filozofii, abyśmy rozprawiając o bogach
nieśmiertelnych mówili tylko to, co jest ich godne.
Mam swój własny pogląd na sprawę bogów, lecz
w niczym nie mogę zgodzić się z twoim poglądem.
Neptun jest, twoim zdaniem, obdarzonym mądrością
duchem ożywczym, co przenika morze. Podobnie
mówiłeś też o Cererze. Ale tej mądrości morza czy
ziemi nie tylko nie mogę zrozumieć, lecz nawet
nie jestem w stanie podejrzewać. Dlatego  aby się
dowiedzieć, że bogowie istnieją, i poznać, jakie
mają właściwości  muszę zwrócić się gdzie indziej.
Tak jak ty przedstawiasz bogów...
Rozważmy teraz następne zagadnienia: najprzód,
 202
czy opatrzność bogów sprawuje rządy nad światem, [ Pobierz całość w formacie PDF ]