[ Pobierz całość w formacie PDF ]

mają prawa osądzać epok i pokoleń dawniejszych; tylko jednostkom, i to wyjątkowym, przypada taka
niewdzięczna misja. Któż każe wam sądzić? A nadto - sprawdz
cie najpierw, czy umiecie być na
zawołanie sprawiedliwi! Jako sędziowie musielibyście stać wyżej niż podsądni; tymczasem wy po
prostu tylko przyszliście póz
niej. Goście, którzy na ostatku zasiadają przy stole, słusznie otrzymują
ostatnie miejsca: a wy chcecie zająć pierwsze? W takim razie dokonajcie chociaż czegoś wzniosłego i
wielkiego; może wówczas zrobi się wam miejsce, chociaż przyszliście na końcu.
Jedynie najwyższa siła teraz
niejszości daje wam prawo do interpretowania przeszłości: tylko w
najwyższym napięciu najszlachetniejszych waszych właściwości odgadniecie, co w przeszłości jest
wielkie oraz godne poznania i zachowania. Równe mierzy się równym! W przeciwnym razie ściągacie
przeszłość na własne niziny. Nie wierzcie dziejopisarstwu, które nie wyrasta z wyjątkowych umysłów;
poznacie jakość jego ducha tam, gdzie dziejopis zmuszony jest rzec coś ogólnego albo raz jeszcze
powtórzyć rzeczy powszechnie znane: autentyczny historyk musi mieć siłę, by z rzeczy powszechnie
znanej uczynić niesłychaną, a rzecz ogólną głosić w sposób tak prosty i głęboki, że głębia przesłania
prostotę, a prostota głębię. Niepodobna być naraz wielkim historykiem, artystą i płytkim umysłem:
robotników zwożących, usypujących i przesiewających materiał nie należy lekceważyć ani tym
bardziej mylić ich z historykami; należy traktować ich jako niezbędnych czeladników i pomocników w
służbie mistrza: tak jak Francuzi, z naiwnością większą niż by to było możliwe u Niemców, mówią o
historiens de M. Thiers. Robotnicy ci mogą stać się stopniowo wielkimi uczonymi, a mimo to nigdy
mistrzami. Wielki uczony i płytki umysł  jedno z drugim często chadza w parze.
Zatem: historię pisze człowiek doświadczony i przewyższający innych. Kto nie przeżył czegoś
mocniej i wzniosłej niż inni, nie zdoła też odczytać nic wielkiego i wzniosłego z przeszłości. To, co
przeszłość ma do powiedzenia, jest zawsze orzeczeniem wyroczni: zrozumiecie ją tylko jako architekci
przyszłości, jako mędrcy teraz
niejszości. Dziś objaśnia się niezwykle głębokie i szerokie
oddziaływanie Delf tym przede wszystkim, że delficcy kapłani doskonale znali rzeczy przeszłe; trzeba
nam dziś wiedzieć, że tylko ten, kto buduje przyszłość, ma prawo sądzić przeszłość. Patrząc w przód,
wytykając sobie wielki cel, poskramiacie zarazem ów wybujały popęd analityczny, który dziś pustoszy
teraz
niejszość, burzy spokój i niemal do szczętu uniemożliwia wszelki łagodny wzrost i dojrzewanie.
Zatoczcie wokół siebie palisadę wielkiej i rozległej nadziei, ufnego dążenia. Ukształtujcie w sobie
obraz, któremu ma odpowiadać przyszłość, i porzućcie zabobonny dogmat epigoństwa. Dość macie do
wymyślenia i wynalezienia, rozmyślając nad przyszłym życiem; nie proście dziejów, by pokazały
wam, jak i za sprawą czego się działy. Jeżeli natomiast wżyjecie się w dzieje wielkich ludzi, nauczycie
się z nich najwyższego przykazania dojrzałości i ujdziecie paraliżującego przekleństwa edukacyjnego
epoki, która widzi swą korzyść w tym, by nie dać wam dojrzeć, a niedojrzałych opanować i wyzyskać.
A jeżeli szukacie biografii, to nie rozglądajcie się za tymi z refrenem  Pan Taki i Owaki i jego czasy",
tylko za takimi, gdzie na karcie tytułowej widniałoby  bojownik przeciw swoim czasom". Nasyćcie
duszę Plutarchem i uwierzywszy w jego bohaterów, odważcie się wierzyć w siebie. Z setką takich
nienowocześnie wychowanych, to znaczy dojrzałych i nawykłych do heroizmu, ludzi dałoby się dziś
na wieki uciszyć całe wrzaskliwe pseudowykształcenie naszych czasów.
Zmysł historyczny, gdy rządzi nieposkromiony i ze wszystkimi konsekwencjami, wykorzenia
przyszłość, ponieważ rozbija złudzenia i odbiera rzeczom istniejącym ich atmosferę, bez której rzeczy
te nie mogą żyć. Historyczna sprawiedliwość, nawet gdy praktykuje się ją rzeczywiście i w czystych
intencjach, jest cnotą straszną, zawsze bowiem podkopuje życie i doprowadza je do upadku: sądząc -
nieuchronnie niszczy. Jeżeli obok popędu historycznego nie działa popęd budowania, jeżeli nie
niszczy się i nie uprząta, by na uwolnionym gruncie mogła pobudować swój dom żyjąca nadzieją
przyszłość, jeżeli sprawiedliwość rządzi sama - twórczy instynkt pozbawiony zostaje siły i otuchy. Na
przykład religia, gdy pod rządami czystej sprawiedliwości ma zmienić się w historyczną wiedze, reli- [ Pobierz całość w formacie PDF ]