[ Pobierz całość w formacie PDF ]

historyka sztuki, metaforycznie jako swoiste archiwum obrazów. Wobec tego jego podsta-
wowy zmysÅ‚  wzrok -ð w praktyce okazuje siÄ™ zwodniczy. Nie jest już w stanie wywoÅ‚ać
spojrzenia skupionego na obrazie, czyli nieosiągalnego ideału doświadczenia wizualnego roz-
piętego pomiędzy analizą detalu a ujęciem syntetycznym. W tę szczelinę pomiędzy wkrada
się cały repertuar znanych, rozpoznawalnych formuł pamięciowych. Można dojść do wnio-
sku, że badacz stuki w konfrontacji z obrazem oczekuje raczej potwierdzeń niż odkryć, kumu-
lacji utrwalonej wiedzy niż relatywizującej wszystko konfrontacji. Jednak gdyby tak było na-
prawdę, napotykałby w obrazie jedynie gombrowiczowską  gębę .
Myślę, że historyk sztuki stoi pomiędzy dwoma obrazami: tym oglądanym w wysta-
wienniczej przestrzeni oraz tym wykreowanym w umyśle. Fenomen jego pracy polega na
stworzeniu słownej reprezentacji, która byłaby efektem nakładania się na siebie odmiennych
sposobów widzenia. Jego komentarz będzie próbą wyjścia z pozornej dychotomii, której
skrajną formułę podaje Georges Didi-Huberma jako konieczność alienacyjnego wyboru po-
między  wiedzieć, nie widząc lub  widzieć, nie wiedząc 19.
Punktem wyjścia opisu obrazu jest dla Didi-Hubernama milczenie:
Przecięcie pojęcia obrazu oznaczałoby najpierw powrót do załamania słowa, które nie
potrafiłoby mówić ani o produkcji, ani o ikonografii, a nawet o ,,figuratywnym wy-
glądzie. Oznaczałoby to powrót do analizy obrazu, która nie zakłada jeszcze ,,figury
wyobrażonej  czyli figury zastygłej w przedmiocie przedstawienia  ale tylko figurę
wyobrażającą, czyli proces, drogę, dziejące się pytanie o kolor, o wielkość: pytanie
17
J. B i a ł o s t o c k i, Refleksje i syntezy ze świata sztuki, PWN, Warszawa 1987, s. 52.
18
H. B e l t i n g, Antropologia obrazu& , s. 73.
19
G. D i d i-H u b e r m a n, Obraz jako rozdarcie i śmierć wcielonego Boga, tłum. M. L o b a, ,,Artium
Questiones 2000, nr X, s. 230.
6
jeszcze otwarte dotyczące wiedzy o tym, co mogłoby na takiej pomalowanej po-
wierzchni lub w takim załamaniu kamienia stać się widzialne. Należałoby, otwierając
pudełko, otworzyć oko na wymiar spojrzenia oczekującego: oczekiwać, aż widzialne
,,zwycięży i w tym oczekiwaniu dotknąć namacalnie wirtualnej rzeczywistości tego,
co usiłujemy zrozumieć pod terminem  wizualne .20
Jest to jeden z kluczowych fragmentów Devant l image, gdzie autor opisuje naukę wi-
zualności. Ale przedstawia też interesujący, w kontekście niniejszych rozważań, fragment
opisu fresku Fra Angelico w klasztorze San Marco we Florencji. Didi-Huberman podejmuje
próbę opisu sytuacji widza oślepionego ekspozycyjnym reflektorem zmuzealizowanej klasz-
tornej celi. Przyznaje, iż odnosi się wrażenie, że na ścianie  nie ma nic specjalnego do zoba-
czenia 21. Następnie śledzi sposoby pokonywania owego rozczarowania, przykłada właściwe
historykowi sztuki narzędzia, dzięki którym fresk staje się widzialny i zyskuje stopniowo
wszystkie elementy właściwe dziełu sztuki22. Dochodzi do rekonstrukcji stylistycznego, zna-
czeniowego i historycznego kontekstu. Zatem to, co zdawało nieczytelne, dzięki wiedzy zy-
skuje znaczenie23. Przy dłuższej percepcji sam fresk staje się bardziej widoczny w swojej ma-
larskiej materialności.
Autor Devant l image proponuje swobodny, dialektyczny dialog pomiędzy widzieć a
wiedzieć. Prawda mieści się pomiędzy. Pomiędzy widzianym a wypowiadanym, przedsta-
wionym a zobaczonym, odczuwanym a myślanym. Tylko w ten sposób można wyzwolić oko
badacza sztuki spod presji widzenia i przywrócić bardziej spontaniczną percepcję. Jako puen-
tę niniejszego eseju przytoczę konkluzję Didi-Hubermana który przyznał, że  cała trudność
historyka sztuki polega na tym, by się nie lękać ani wiedzieć, ani nie wiedzieć 24. Myślę, że
stanowić może ona punkt wyjścia dla szerszej dyskusji.
Bibliografia
B a r t h e s R., Z
mierć autora, tłum. M. P. Markowski,  Teksty Drugie: Teoria literatury,
krytyka, interpretacja . Dwumiesięcznik Instytutu Badań Literackich PAN 1999, nr
1-ð2.
B e l t i n g H., Antropologia obrazu. Szkice do nauki o obrazie, tłum. M. B r y l, Universitas, Kraków
2007.
20
G. D i d i-H u b e r m a n, Devant l image. Question posee aux fins d une historie de l art, Les Édi-
tions de Minuit, Paris 1990. Jeden z rozdziałów opublikowanych w języku polskim: G. D i d i-H u b e r m a n,
Obraz& , s. 231.
21
Za: M. P o p r z ę c k a, Obraz pod powiekami w: Twarzą w twarz z obrazem. Materiały Seminarium
Metodologicznego Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Nieborów 24-ð26 paz
dziernika 2002, pod red. M. P o p r z
ę c k i e j, Stowarzyszenie Historyków Sztuki, Warszawa 2003, s. 93.
22
Tamże.
23
Tamże.
24
G. Didi-Huberman, Devant l image& , s. 303.
7
B i a ł o s t o c k i J., Refleksje i syntezy ze świata sztuki, PWN, Warszawa 1987.
B i a ł o s t o c k i J., Sztuka i myśl humanistyczna. Studia z dziejów sztuki i myśli o sztuce, PIW, War
szawa 1966.
B i a ł o s t o c k i J., Wybór pism estetycznych, Kraków 2008.
C z e k a l s k i S., Nie ma nic poza galerią. Gramatologia, intertekstualność, związki międzyobrazo
we, w: Twarzą w twarz z obrazem. Materiały Seminarium Metodologicznego Stowarzyszenia
Historyków Sztuki, Nieborów 24-ð26 paz
dziernika 2002, pod red. M. P o p r z Ä™ c k i e j, Sto
warzyszenie Historyków Sztuki, Warszawa 2003.
D A l l e v a A., Metody i teorie historii sztuki, Kraków 2008.
D i d i-H u b e r m a n G., Devant l image. Question posee aux fins d une historie de l art, Les Édi
tions de Minuit, Paris 1990.
D i d i-H u b e r m a n G., Obraz jako rozdarcie i śmierć wcielonego Boga, tłum. M. Loba, ,,Artium
Questiones 2000, nr X.
G r a b s k a E., M o r a w s k a H., Artyści o sztuce od van Gogha do Picassa, PWN, Warszawa
1977.
I n g a r d e n R., Studia z estetyki, t. II, PWN, Warszawa 1958.
I n g a r d e n R., Przeżycie  dzieło  wartość, Kraków 1966.
L e ś n i a k A., Obraz płynny. Georges Didi-Huberman i dyskurs historii sztuki, Universitas, Kraków
2010.
Myśliciele, kronikarze i artyści o sztuce, od starożytności do 1500, pod red. J. B i a ł o s t o c k i e g o,
PWN, Warszawa 1978.
P o p r z Ä™ c k a M., Obraz pod powiekami  Konteksty , nr 1-ð2, 2003.
R z e p i ń s k a M., W kręgu malarstwa, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1988.
S c h a p i r o M., Niektóre problemy semiotyki sztuk plastycznych. Pole i nośniki znaków obrazowych,
w: Pojęcia, problemy, metody współczesnej nauki o sztuce. Dwadzieścia sześć artykułów
uczonych europejskich i amerykańskich, pod red. J. B i a ł o s t o c k i e g o, tłum. J. B i a ł o -
s t o c k i, PWN, Warszawa 1976.
*Absolwent Wydziału Nauk Historycznych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.
8 [ Pobierz całość w formacie PDF ]