[ Pobierz całość w formacie PDF ]

Pewnego razu, pobłądziwszy, wprowadził Marcjon obok Boga prawowitego obcą postać, a za nią  Hyle i trzy
niebiosa. W pierwszych zamieszkał Obcy, w drugich  Bóg prawowity, a w trzecich  wojska tamtego; na
ziemi zamieszkała Hyle i nazwali ją potęgą ziemi (De deo, 147).
Przyjął w nauczaniu trzy zasady: dobro, sprawiedliwość i zło, oddzielił Stary Testament od Nowego i powiedział,
iż nie zostały one ustanowione przez tego samego Boga (Księga Scholiów).
Nie wiadomo także, czy zasady te były wiecznie oddzielone na modłę perską, czy też Marcjon wywiódł
wszystko z pierwotnego z
ródła. W gruncie rzeczy nie wydaje się, aby dążył do rozwiązania tego problemu; zadowolił się
raczej potwierdzeniem głównej antytezy.
Owa antyteza, między prawdziwym nieznanym Bogiem a sprawiedliwym Bogiem %7łydów, została podjęta przez
większość gnostyków i wpłynęła na samych walentynianów. Niektóre sekty doszły do skrajności w rozwijaniu tej
antytezy, wychwalając wrogów Jahwe: kainiści czcili Kaina i Judasza.
Tematy pochodzące od Marcjona i Walentyna odnalazły się pod rozmaitymi postaciami w wielu gnozach.
Niekiedy Demiurg ma tam wygląd przerażający. Na przykład w Apokryfie według Jana, który jest bliski doktrynie
walentynianów, czytamy:  Jej dzieło wyszło z niej samej [Sofii], niedoskonałe i szpetne z wyglądu [...] mające postać
węża i lwa, zionące ogniem. Sofia odtrąciła je od siebie. I nazwała je laldabaoth. Jest to Protoarchont. który otrzymawszy
od matki wielką siłę [dynamis], oddalił się od niej, opuszczając miejsce, gdzie się urodził".
Równie przerażający wygląd ma Demiurg w Księdze Jeu (II, 43):
Wasz Bóg jest zły [...] Jest trzecią potęgą Wielkiego Archonta. Jego imię  Taricheusz, syn Sabaotha. Jest
nieprzyjacielem królestwa niebios: ma oblicze dzika, zęby wychodzą mu z paszczy, a z tyłu ma drugie oblicze 
lwa.
Wydaje się, że u setianów dualizm jest prawdziwy i można go porównać z doktryną perską. Na przykład w
Parafrazie Selma czytamy:
Była Z
wiatłość i Ciemność i był pomiędzy nimi Duch [...] A Z
wiatłość była myślą pełną rozsądku i logosu [...] A
ciemności były wiatrami w odmętach, ich myśl zamieszkiwała w burzliwym ogniu. Duch, który istniał pomiędzy
jednym a drugim [pierwiastkiem] był miłym i skromnym światłem. Takie były te trzy pierwiastki.48
Tę doktrynę o pierwiastku pośredniczącym pomiędzy przeciwstawnymi zasadami można porównać z myślą
wyłożoną w pierwszym rozdziale Wyborów Zapstrama lub w Wielkim Bundahisznie, gdzie jest powiedziane, że między
Z
wiatłem i Ciemnością istniała ..Próżnia", którą niektórzy nazywają Waju (wiatr). Tekst gnostyczny wyjaśnia, iż
Ciemności wznoszą się ku Z
wiatłości, aby przeniknęła do nich myśl, lecz Z
wiatłość ukazuje się gwałtownie, są więc tym
zdumione, ponieważ nie wiedziały nic o jej istnieniu. Zmartwione swoją niedoskonałością, wzbudzają myśl i w ten sposób
tworzy się mieszanie. Prawie ten sam mit podaje Hipolit (V, 19):
Ciemności są straszliwymi odmętami; Z
wiatłość i Tchnienie zostały tam przyciągnięte i wzięły naturę tego
elementu. Ciemności nie są pozbawione inteligencji, przeciwnie, są obdarzone absolutną roztropnością i wiedzą,
więc gdyby Z
wiatłość została im odebrana, pozostałyby samotne, nieznane, bez blasku i siły. Dlatego też czynią
wszystko, aby zatrzymać w sobie blask i iskrę światła wraz z dobrotliwym tchnieniem pneumy.
Przytoczenia te wystarczają, aby ukazać różnorodność mitów gnostycznych. W tej mnogości przejawia się
ciągła troska, aby nie przypisywać Bogu powstania zła, aby adresować bunt przeciw złu ku niższemu bóstwu, a wszystko
po to. aby lepiej czcić Boga Najwyższego, co prowadzi do wniosku, że to nie on stworzył zły świat.
Jednakże nieunikniony paradoks sprawia, że Bóg. pojęty pierwotnie jako istota nieprzystępna, staje się sarną
wrażliwością. Z faktu odrzucenia pojęcia creatio ex nihilo wynika, iż to, co jest dobie w świecie (pneuma w człowieku), [ Pobierz całość w formacie PDF ]